Quần đảo Phú Quốc (Kiên Giang) nằm trong vùng biển Tây Nam của Tổ quốc, có diện tích khoảng 600km2. Biển nơi đây long lanh như những viên ngọc trai vốn có của nó. Ðặc biệt là những rạn san hô dài bất tận và rực rỡ sắc màu, khiến cho du khách phải thốt lên rằng: “Chưa lặn biển ngắm san hô thì coi như chưa biết đến Phú Quốc”.
Những rạn san hô đen dần biến mất
Thật ra, du khách ra Phú Quốc không phải ai cũng muốn khám phá những rạn san hô nằm sâu trong lòng đại dương hàng chục mét. Chừng chục năm trở lại đây thị trường mua bán san hô đen có giá, dễ tiêu thụ, thu hút những tay lặn biển chuyên nghiệp trong vùng ngày đêm âm thầm lén lút khai thác, tạo ra “cơn sốt” mua bán san hô đen chưa từng có. Những rạn san hô dài bất tận, nằm sâu trong lòng biển đang dần cạn kiệt.
Theo anh H., thợ lặn chuyên nghiệp ở làng biển Hàm Ninh, Phú Quốc: san hô đen được giới lặn biển gọi là cây dương biển, vì nó có hình dáng rất giống với cây dương trên cạn. Nó được hình thành từ chính những khối san hô già cỗi khi chết đi sẽ hóa đá, trên đó mọc lên những rạn san hô mới có màu đen tuyền. Và theo anh H. kể, câu chuyện khai thác loài cây quý hiếm này được phát hiện, lan truyền trong giới ngư dân trong vùng vào năm 2005, do một bạn lặn có tên là Sơn, ở làng chài cổ Hàm Ninh, nằm ven biển Phú Quốc.
Với kinh nghiệm gần 20 năm làm nghề lặn biển anh H. không chút e ngại cho biết, trong một lần đánh lưới quàng ngoài khơi vùng biển Phú Quốc, gần đảo Thổ Châu, lưới bị vướng không sao kéo lên được. Gần 10 ngư dân trên tàu ai cũng tỏ ra lo lắng cho tấm lưới hàng trăm triệu đồng sẽ bị rách nát, thậm chí mất trắng nếu cố sức kéo lên. Lúc ấy anh vừa là chủ tàu, tài công kiêm luôn thợ lặn, anh cùng với anh Sơn nhảy xuống biển kiểm tra. Ở độ sâu khoảng 45m, bạn anh phát hiện một cụm cây rộng chừng bằng ba chiếc chiếu, cao khoảng 5 tấc, hình dáng giống cây dương trên cạn, nhưng có màu đen tuyền. Cả hai vừa ra sức gỡ lưới, vừa cố tìm cách đưa loài cây lạ này lên tàu. Tuy chưa biết giá trị của nó, nhưng thấy cũng đẹp, lạ, chia nhau đem về chưng trong nhà và đặt tên là cây dương biển. Mấy tháng sau đó, tình cờ có một du khách ra Phú Quốc phát hiện, nài nỉ mua với giá khá cao. Với sự nhạy cảm của một người từng trải trên biển, anh H. mường tượng ra giá trị kinh tế của nó. Ngay sau đó anh âm thầm cùng mấy người bạn lặn, bỏ nghề lưới, sắm sửa đồ nghề chuyên đi lặn tìm cây dương. Lúc bấy giờ ở làng chài cổ Hàm Ninh gần như chỉ có nhóm của anh lặn tìm cây dương.
Mỗi chuyến đi khoảng một tháng, mang về từ 500 – 700 kg, có chuyến mang về cả tấn. Lúc ấy cây dương biển chưa bị cấm khai thác, nên đồn biên phòng không kiểm soát. Chỉ sau vài ba chuyến, khách hàng của anh bỗng dưng từ Sài Gòn, Hà Nội cũng ra đảo tìm mua cây dương biển. Các thương lái Trung Quốc lấy danh nghĩa đi thu mua hải sản cũng tìm cách tiếp xúc với anh để gom cây dương biển, có bao nhiêu họ mua hết. Có chuyến đi về chưa tới cầu cảng đã có người cho tàu ra đón để thu mua. Cho đến khi đã có mối hàng, họ không ra Phú Quốc mà giao cho người đại diện của họ ở Rạch Giá, Hà Tiên ra thu gom đem về.
Sau thời gian khá dài mua bán ngon lành, nhóm anh H. mới phân biệt được giá trị của từng loại cây dương biển. Anh cho biết, cây dương biển có 3 loại: Cây dương liễu, hay còn gọi cây dương thiệt, có giá trị nhất; kế đến là cây dương đen (cây dương giả) và cây roi điện (nhỏ bằng chiếc đũa, thẳng giống roi điện). Anh nhớ vào thời điểm năm 2005, giá tương ứng cho từng loại lần lượt là: 3.000.000, 350.000 và 150.000 đồng/kg.
Khoảng 5 năm trở lại đây, ngư dân ở Phú Quốc hầu như ai cũng biết giá trị kinh tế của loài cây này. Nhà nước cũng đã cấm khai thác, biên phòng kiểm tra gắt gao. Nhưng cũng không thể ngăn được một số thợ lặn, những tay “săn” hàng ngày đêm âm thầm khai thác, thu gom quyết liệt, nhất là các tay buôn chuyến từ Sài Gòn xuống, Rạch Giá, Hà Tiên ra. Họ đủ khôn ngoan để đưa chúng vào đất liền một cách trót lọt. Vào thời điểm này, cây dương biển (cây dương thiệt) có giá 4.000.000 – 5.000.000 đồng/ kg, tùy giao dịch trong đất liền hay ngoài đảo.
Mặc dù bán có giá nhưng giới ngư dân cũng chỉ biết người mua về làm vật trang trí và chế tác đồ nữ trang hoặc làm ống điếu, tẩu thuốc. Nhiều gốc dương lớn cỡ 2, 3 kg trở lên họ để nguyên, đánh bóng rồi đem chưng trong nhà giống như các đại gia chơi đá cảnh. Giới kinh doanh đồ trang sức, họ gọi đây là san hô đen, dùng chế tác đồ nữ trang rất đẹp và có giá trị. Ngày xưa chỉ có giới vương giả mới đủ khả năng sở hữu chúng.
Hiện ở Phú Quốc cây dương đen (cây dương thiệt) không bán công khai, nhưng nếu có nhu cầu thì có thể tìm đến những nơi bán hàng lưu niệm cho du khách đều được đáp ứng. Còn với cây roi điện, bất cứ ai có nhu cầu đều có thể tìm thấy tại chợ đêm Dinh Cậu, hoặc bến cảng cá cửa biển Hàm Ninh… chúng được bày bán công khai. Người bán còn tận tình giới thiệu cách sử dụng “cây roi điện” trong việc chữa trị bệnh viêm xoang và một vài chứng bệnh thông thường khác.
Khai thác triệt để
Cũng theo anh H. hiện san hô đen ở vùng biển Phú Quốc vẫn còn, nhưng không nhiều. Chúng mọc thành từng cụm trên những truyền đá nằm sâu dưới đáy biển. Chủ yếu tập trung quanh đảo Thổ Châu, Hòn Thơm và vùng đá ngầm ngoài khơi giáp vùng biển Campuchia. Thợ lặn cho rằng chúng nằm rời rạc, lặn không có hiệu quả, mỗi chuyến đi lặn dài ngày nhưng hiệu quả kinh tế mang lại không cao. Thế nên những ngư dân chuyên lặn tìm loài cây quí hiếm này chuyển sang lặn ở vùng biển Campuchia, Malaysia, Indonesia và Thái Lan. Có chuyến họ mang về những cây dương khủng, lên đến cả chục kilôgam. Lặn ở những vùng biển này, không dùng kinh nghiệm hay suy đoán như lặn biển trong nước mà dùng máy tầm ngư để dò, phát hiện mới lặn xuống.
Những chuyến đi lặn “xuyên quốc gia” thường phải 1, 2 tháng mới trở về, mang theo 500 – 700 kg là chuyện nhỏ. Ở những vùng biển này, thợ lặn phải lặn ở độ sâu từ 70 – 80m, nhưng thời gian gần đây thu về ngày càng ít! Trong khi với độ sâu này, không ít thợ lặn chuyên nghiệp đã phải bỏ mạng. Một số thợ lặn sâu do sức ép của nước bị chết lâm sàng, để lại di chứng bại liệt về sau… và rất ít ai sống thọ. Anh H. nói những người bạn lặn mà anh quen biết trên biển trước đây khoảng 20 người, tất cả đều trong độ tuổi 20 – 25, đến nay còn sống 2 người nhưng cũng đã bỏ nghề. Còn lại anh nói họ đã bỏ mạng vì… cây dương ở nhiều vùng biển khác nhau.
Với kinh nghiệm gần 20 năm lặn biển tìm cây dương anh H. khẳng định: không có ai lặn biển mưu sinh mà giàu! Mặc dù anh là chủ, tài công và kiêm luôn thợ lặn, tức một mình lãnh đến 3 đầu lương. Khi anh chợt nghiệm ra cũng là lúc anh bỏ nghề, bởi quan niệm của người xưa đã coi nghề bà cậu là nghề hạ bạc, vất vả, cực khổ nhưng chẳng có mấy ai làm giàu, anh nghĩ cũng đúng.
Cao Phương
